Uprowadzenie dziecka

W niniejszym artykule postaram się przybliżyć czytelnikom uregulowania prawne dotyczące uprowadzenia dziecka poza granice kraju w aspekcie cywilnym. Przedmiotowa problematyka została uregulowana w Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę – sporządzonej w Hadze w dniu 25 października 1980 roku.

 

Konwencja powstała jako odpowiedź na zjawisko uprowadzenia za granicę lub przetrzymywania dzieci przez osoby, które są zainteresowane sprawowaniem pieczy nad dzieckiem.

 

W chwili obecnej konwencja została podpisana przez kilkadziesiąt Państw m.in. Polskę, Ukrainę, Holandie, Anglie i inne.

 

[wazne]Wydany na podstawie Konwencji nakaz wydania dziecka ma jedynie przywrócić stan sprzed jego uprowadzenia – sprzed naruszenia prawa do opieki, o którym mowa w art. 3 . Konwencja nie daje podstaw do merytorycznego orzekania w przedmiocie opieki nad dzieckiem.[/wazne]

 

Sprawne, oparte na Konwencji postępowanie zmierzające do ochrony dziecka przed skutkami uprowadzenia i zapewnienia jego niezwłocznego powrotu do miejsca jego stałego pobytu napotyka na szereg trudności. Część z nich związana jest z małą liczbą umów międzypaństwowych zawieranych przez sygnatariuszy Konwencji o wykonywaniu orzeczeń, które zapadły na podstawie jej postanowień.

 

Zastosowanie postępowania – przewidzianego w Konwencji – którego celem jest niezwłoczny powrót dziecka do państwa jego stałego pobytu, zależy od spełnienia szeregu przesłanek.

 

Przede wszystkim należy ustalić, czy przypadek ten objęty jest zakresem zastosowania konwencji (terytorialnym oraz podmiotowym). Zgodnie z art. 1 lit. 1 Konwencji postanowienia tej umowy mają zastosowanie, jeżeli dziecko zostało uprowadzone lub jest przetrzymywane na terytorium państwa, które jest stroną Konwencji. Ponadto dziecko to musi mieć również stałe miejsce pobytu w państwie, które jest jej sygnatariuszem. Dopiero wtedy możemy mówić o zakresie terytorialnym Konwencji.

 

[wazne]Jeżeli chodzi o zakres podmiotowy, to nie ma ona zastosowania wobec małoletnich, którzy ukończyli 16 rok życia (art. 4 zd. 2).[/wazne]

 

Omawiając zakresy zastosowania Konwencji, wspomnieć należy również o elemencie czasowym. Otóż postanowieniom tej umowy podlegać będą tylko te przypadki bezprawnego uprowadzenia (lub przetrzymania) dziecka, które miały miejsce dopiero po przystąpieniu do Konwencji zainteresowanych państw.

 

Kolejnym krokiem jest ustalenie, czy nastąpiło bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka w świetle przepisów, orzeczeń, dokumentów obowiązujących w państwie, w którym dziecko przebywało przed uprowadzeniem.

 

Zgodnie z art. 3 uprowadzenie dziecka jest bezprawne, jeżeli spełnione są dwie przesłanki: naruszone zostało prawo do opieki oraz prawo to w chwili uprowadzenia było skutecznie wykonywane. Należy więc ustalić fakt sprawowania pieczy nad dzieckiem – do czasu uprowadzenia – przez osobę (lub instytucję) uprawnioną, która jest nadal zainteresowana w wykonywaniu swych uprawnień względem dziecka (co znajduje swój wyraz w braku akceptacji stanu faktycznego po jego uprowadzeniu). Co więcej, należy stwierdzić, że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, iż osoba ta wykonywałaby swoje prawo do pieczy nad dzieckiem, gdyby nie została jej bezprawnie, przez samowolę innej osoby, pozbawiona. Przyjęcie rozwiązania, że piecza nad dzieckiem musi być przyznana na podstawie przepisów prawa państwa miejsca stałego pobytu dziecka, pociąga za sobą określone konsekwencje. Jeżeli osobie, która opiekowała się dzieckiem, nie przysługiwała nad nim piecza ex lege, ani na mocy orzeczenia lub ugody sądowej, wówczas władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego (państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone) nie będzie miała obowiązku wydania dziecka (art. 13).

 

Gdy spełnione zostały przesłanki dotyczące zakresu terytorialnego, podmiotowego i czasowego oraz ustalono bezprawność działania osoby, która uprowadziła dziecko, podmiot, który twierdzi, że jego prawo do pieczy zostało naruszone, może wystąpić z wnioskiem do odpowiednich organów. Wniosek ten winien spełniać wskazane w art. 8 Konwencji wymogi formalne. Z pismem tym można wystąpić do organu centralnego państwa, w którym dziecko ma miejsce stałego pobytu, jak i organów każdego państwa – strony Konwencji. W Polsce takim organem jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Do jego obowiązków w związku z wykonywaniem tej funkcji należy m.in. ustalenie miejsca pobytu dziecka, zapobieżenie dalszemu zagrożeniu dziecka, wymiana informacji dotyczących sytuacji dziecka, działania zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, przygotowanie procedury bezpiecznego powrotu dziecka (art. 7).

 

Głównym celem omawianej konwencji jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dziecka do państwa, na którego terytorium znajduje się jego stałe miejsce pobytu. Ale realizacja tego celu nie jest przeprowadzana w sposób bezwzględny.

 

Dobrem nadrzędnym w sprawach z udziałem dzieci jest ich dobro. Może się jednak okazać, że ze względu na zbyt długi okres, jaki upłynął od czasu bezprawnego uprowadzenia dziecka do chwili, w której odpowiednie ograny mogły podjąć skuteczne działania, dziecko przyzwyczaiło się już do nowej sytuacji, odnalazło się w nowej rzeczywistości i znacznie osłabła więź psychiczna, jaka łączyła go z poprzednim miejscem pobytu oraz osobą, która sprawowała nad nim pieczę.