Konsekwencje nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców

Dostrzegalny na rynku pracy dynamiczny rozwój i korzystne warunki zatrudnienia przyciągają do Polski tysiące obcokrajowców chcących zarobić. Obowiązujące obecnie w Polsce przepisy zawierają szereg wymogów i warunków umożliwiających pracodawcom zatrudnianie cudzoziemców, a osobom spoza Polski podjęcie tego zatrudnienia. Uchybienie obowiązkom nałożonym na pracodawców w drodze ustawowej, a w konsekwencji nielegalne zatrudnianie obcokrajowców, rodzi dla nich katalog niekorzystnych konsekwencji i dotkliwych grzywien.

Kiedy powierzanie pracy cudzoziemcowi jest nielegalne?

Pojęcie nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcowi zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt. 22 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zgodnie z tym przepisem, z nielegalnym zatrudnianiem cudzoziemca mamy do czynienia, gdy:

1. cudzoziemiec nie jest uprawniony do wykonywania pracy w rozumieniu art. 87 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tj:

• nie posiada statusu uchodźcy nadanego w Polsce,
• nie udzielono mu ochrony uzupełniającej w Polsce,
• nie posiada zezwolenia na pobyt stały w Polsce,
• nie posiada zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej na terytorium Polski,
• nie posiada zgody na pobyt ze względów humanitarnych,
• nie posiada zgody na pobyt tolerowany w Polsce,
• nie korzysta z ochrony czasowej w Polsce,
• nie jest obywatelem państwa członkowskiego UE,
• nie jest obywatelem Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
• nie jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o EOG, mogącym korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi,
• nie jest członkiem rodziny cudzoziemca, zstępnym (np. dzieckiem, wnukiem) małżonka tego cudzoziemca w wieku do 21 lat albo wstępnym (np. dziadkiem) cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka,
• nie posiada zezwolenia na pobyt czasowy,

2. cudzoziemiec nie posiada zezwolenia na pracę i nie przebywa w Polsce:

• na podstawie wizy, poza wizą wydaną w celu turystycznym, korzystania z ochrony czasowej, przyjazdu ze względów humanitarnych, z uwagi na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe,
• po złożeniu wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt stały (wojewoda umieszcza wówczas stempel w dokumencie podróży cudzoziemca potwierdzający złożenie takiego wniosku),
• na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był on uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy (z wyjątkiem zezwolenia wydanego w okolicznościach wynikających z art. 181 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach),
• na podstawie wizy wydanej przez inne państwo strefy Schengen,
• na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo strefy Schengen,
• w ramach ruchu bezwizowego.

3. cudzoziemiec nie posiada odpowiedniego zezwolenia na pracę i jednocześnie nie jest z niego zwolniony na podstawie szczególnych przepisów, lub którego podstawa pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy,
4. cudzoziemiec wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w odpowiednim zezwoleniu na pracę czy zezwoleniu na pobyt czasowy,
5. cudzoziemiec wykonuje pracę bez umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej w wymaganej formie.

Co grozi pracodawcy za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca?

Zgodnie z art. 120 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, pracodawca powierzający cudzoziemcowi pracę  nielegalnie, podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 złotych.

Pracodawca nie podlega karze za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca nieposiadającego ważnej wizy lub innego dokumentu pobytowego, jeśli:

1. zażądał od cudzoziemca przedstawienia ważnego dokumentu uprawniającego go do pobytu na terytorium Polski,
2. przechowywał kopię przedstawionego przez cudzoziemca dokumentu przez cały okres wykonywania przez niego pracy,
3. zgłosił cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych (o ile był do tego zobowiązany).

Przedstawione w pkt. 1 i 2 warunki nie znajdą zastosowania, jeśli pracodawca wiedział, że przedstawiony mu dokument został sfałszowany.

Surowsze kary grożą pracodawcy, który przy pomocy np. podstępu lub wykorzystania błędu cudzoziemca doprowadza go do nielegalnego podjęcia pracy – wysokość grzywny wynosi wówczas od 3 000 do 30 000 złotych.

Takiej samej karze podlega pracodawca, który żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy, a także pracodawca, który podstępem lub przy wykorzystaniu błędu, skłania inną osobę do nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca.

Konsekwencją nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca przez pracodawcę, może być odmówienie mu wydania kolejnych zezwoleń i oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy dla nowych cudzoziemców, jeśli:

1. został on prawomocnie ukarany za powyższe wykroczenia,
2. w ciągu 2 lat od uznania go za winnego nielegalnego zatrudniania cudzoziemców został on ponownie ukarany za podobne wykroczenie.

Dodatkową konsekwencją za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca jest nałożenie na pracodawcę obowiązku pokrycia kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji zobowiązującej cudzoziemca do wyjazdu z Polski w przypadku, gdy decyzja ta podlega przymusowemu wykonaniu.

Również w prawie zamówień publicznych zawarto negatywne konsekwencje dla pracodawców zatrudniających cudzoziemców nielegalnie – z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wyklucza się podmioty uporczywie zatrudniające w ten sposób wielu cudzoziemców, w tym w warunkach szczególnego wykorzystania, prawomocnie za takie czyny ukarane.

Jak wygląda odpowiedzialność karna za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca?

Ustawa o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej  wbrew przepisom przewiduje odpowiedzialność karną pracodawcy za:

1. powierzanie w tym samym czasie wykonywania pracy wielu cudzoziemcom (w tym małoletnim) przebywającym w Polsce bez ważnego dokumentu pobytowego,
2. uporczywe nielegalne powierzanie pracy cudzoziemcom w związku z prowadzoną działalnością, za co grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności,
3. powierzanie nielegalnego wykonania pracy cudzoziemcom w warunkach szczególnego wykorzystania (uchybiających między innymi godności człowieka) oraz będących pokrzywdzonymi przestępstwem handlu ludźmi, za co grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat,
4. powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski bez uprawniającego do tego ważnego dokumentu w przypadku, gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego jej wykonywanie działalnością gospodarczą, za co grozi  kara grzywny do 10.000 złotych.

Jakie kary za nielegalną pracę ponosi cudzoziemiec?

Cudzoziemiec wykonujący pracę nielegalnie, zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, podlega karze grzywny.

Negatywną dla cudzoziemca konsekwencją nielegalnego wykonywania pracy może być zobowiązanie do wyjazdu z Polski i otrzymanie zakazu ponownego wjazdu do kraju i innych państw obszaru Schengen na okres od roku do 3 lat.

Jakie są uprawnienia organów kontrolujących legalność zatrudnienia cudzoziemca?

Do organów kontrolujących legalność zatrudnienia cudzoziemców należą Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) i Straż Graniczna (SG).

Kontrolując pracodawcę, PIP może skierować do sądu wniosek o ukaranie, jeśli stwierdzi popełnienie wykroczenia polegającego na nielegalnym zatrudnianiu cudzoziemców, i powiadomić w szczególności SG i Wojewodę o stwierdzonych naruszeniach.

Zawiadomiony o nielegalnym zatrudnieniu cudzoziemca Wojewoda może orzec o uchyleniu wydanego zezwolenia na pracę lub odmowie wydania kolejnych zezwoleń dla danego pracodawcy.

Do podstawowych uprawnień inspektorów inspekcji pracy i funkcjonariuszy Straży Granicznej należy w szczególności dokonywanie kontroli w zakładach pracy poprzez legitymowanie osób świadczących tam pracę czy żądanie od pracodawcy przedłożenia dokumentów związanych z zatrudnieniem cudzoziemców.