Zatrudnianie cudzoziemców staje się w Polsce coraz bardziej popularne, umożliwiając pracodawcom elastyczne reagowanie na zmiany w krajowej strukturze zatrudnienia, wynikające ze zmian cywilizacyjnych, nadal wysokiego poziomu emigracji z kraju oraz niechęci naszych rodaków do podejmowania pracy w pewnych rodzajach zawodów.

Jedną z form umożliwiających zatrudnienie obcokrajowca jest składanie przez pracodawcę oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. Jaka jest w takim przypadku procedura postępowania oraz o czym należy pamiętać przy jej stosowaniu, opowiada niniejszy artykuł. 

Kiedy może zostać wydane oświadczenie o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi

Kwestie związane z oświadczeniami o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (j.t. Dz. U. z 2020 r. poz. 1409 z późn. zm.).

Zgodnie z jej art. 88 z ust. 2 może ono zostać wydane, jeżeli:

1. cudzoziemiec jest obywatelem państwa określonego w przepisach rozporządzenia Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie państw, do których obywateli stosuje się niektóre przepisy dotyczące zezwolenia na pracę sezonową oraz przepisy dotyczące oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (Dz. U. z 2017 r., poz. 2349), a więc: Republiki Armenii, Republiki Białoruś, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej oraz Ukrainy,

2. praca cudzoziemca nie jest związana z działalnością określoną w przepisach rozporządzenia Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie podklas działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (Dz. U. z 2017 r., poz. 2348), a więc w zakresie, w jakim nie jest wydawane zezwolenie na pracę sezonową, czyli innym niż wskazane w tym akcie prawnym,

3. okres wykonywania pracy określony w złożonym oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi oraz okresy pracy wykonywanej na podstawie oświadczeń wpisanych do ewidencji oświadczeń wynoszą łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy niezależnie od liczby podmiotów powierzających temu cudzoziemcowi wykonywanie pracy.

Forma oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi

Pamięta należy, że pracodawca, w oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, zamieścić należy:

1) informacje dotyczące podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, a mianowicie:

a) nazwę albo imię (imiona) i nazwisko,

b) adres stałego pobytu albo adres siedziby,

c) numer telefonu oraz numer faksu,

d) numery identyfikacyjne NIP i REGON – w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, albo numer PESEL – w przypadku osoby fizycznej,

e) numer wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia – w przypadku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, który prowadzi agencję zatrudnienia świadczącą usługi pracy tymczasowej,

f) symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą cudzoziemca,

g) wymagane przez przepisy prawa oświadczenia składane pod rygorem odpowiedzialności karnej. W takim przypadku, składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.” – zastępuje ona pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań,

h) oświadczenie o zapoznaniu się z przepisami dotyczącymi zasad powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom,

2) informacje dotyczące cudzoziemca:

a) imię (imiona) i nazwisko,

b) płeć,

c) datę urodzenia,

d) obywatelstwo,

e) nazwę, serię, numer, datę wydania i datę ważności dokumentu podróży,

f) numer wizy lub karty pobytu oraz okres ważności tego dokumentu, jeżeli przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

g) dane dotyczące podstawy prawnej pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przewidywanego sposobu wykorzystania oświadczenia wpisanego do ewidencji oświadczeń,

3) dane dotyczące pracy oferowanej cudzoziemcowi:

a) nazwę zawodu, podklasę działalności według klasyfikacji PKD, w której powierza pracę cudzoziemcowi,

b) stanowisko lub rodzaj pracy,

c) miejsce wykonywania pracy,

d) okres lub okresy pracy oznaczone datami,

e) rodzaj umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy,

f) najniższe wynagrodzenie, jakie może otrzymywać cudzoziemiec, określone stawką godzinową lub miesięczną,

g) wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub w miesiącu,

4) dane dotyczące pracodawcy użytkownika, jeżeli oświadczenie dotyczy pracy cudzoziemca w charakterze pracownika tymczasowego:

a) nazwę albo imię (imiona) i nazwisko,

b) adres stałego pobytu albo siedziby.

Pamiętać trzeba, że składając oświadczenie do rejestracji, pracodawca powinien również przedstawić dowód dokonania wpłaty kwoty w wysokości 30 zł, oświadczenie o niekaralności, ważny dokument tożsamości, kopię wszystkich wypełnionych stron ważnego dokumentu podróży cudzoziemca lub kopię innego ważnego dokumentu tożsamości cudzoziemca, a jeżeli cudzoziemiec nie przebywa na terytorium RP – kopię stron dokumentu podróży z danymi osobowymi cudzoziemca;

Postępowanie w zakresie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi

Właściwość organu

Oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi składa się w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na siedzibę – w przypadku osób prawnych lub miejsce pobytu stałego – w przypadku osób fizycznych, który dokonuje jego wpisu do ewidencji oświadczeń. Warunkiem jest oczywiście posiadanie przez cudzoziemca dokumentu potwierdzającego tytuł pobytowy w Rzeczypospolitej Polskiej, uprawniającego go do wykonywania pracy na jej terytorium.

Powiatowy urząd pracy, wpisując oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń, może określić późniejszy dzień rozpoczęcia pracy, niż określony w oświadczeniu, jednak nie wcześniejszy niż dzień następujący po dniu wpisania oświadczenia do ewidencji oświadczeń.

Terminy

W sprawach niewymagających postępowania wyjaśniającego powiatowy urząd pracy wpisuje oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń, bądź też starosta odmawia w drodze decyzji wpisania oświadczenia do ewidencji oświadczeń nie później niż w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania oświadczenia, a w sprawach wymagających postępowania wyjaśniającego – nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania oświadczenia.

Przesłanki negatywne do dokonania wpisu do ewidencji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi

Starosta wydaje decyzję ę o odmowie wpisania oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń, jeżeli wnioskodawca był karany w związku z powierzeniem pracy cudzoziemcom, tj. dopuścił się przestępstw lub poważnych naruszeń przepisów w zakresie zatrudniania cudzoziemców lub niektórych przepisów Kodeksu Karnego oraz gdy w danym roku kalendarzowym nastąpiło przekroczenie obowiązującego limitu oświadczeń.

Decyzja odmowna może także zostać wydana, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że oświadczenie jest składane dla pozoru, będzie wykorzystane przez cudzoziemca w celu innym niż praca deklarowana w oświadczeniu lub podmiot powierzający pracę nie dopełnia obowiązków związanych z prowadzeniem działalności lub powierzaniem pracy w szczególności, m.in.: nie posiada środków na pokrycie zobowiązań wynikających z powierzenia pracy, nie prowadzi działalności uzasadniającej powierzenie pracy, zalega z odprowadzaniem składek m.in. na ubezpieczenie społeczne bądź zalega z uiszczeniem podatków.

Od negatywnej dla pracodawcy decyzji istnieje możliwość odwołania się od organu drugiej instancji, a więc Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Obowiązki pracodawcy w związku z powierzaniem pracy na podstawie oświadczenia

Należy pamiętać, że pracodawca, którego oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi zostało wpisane do ewidencji oświadczeń, ma obowiązek:

1) poinformować na piśmie powiatowy urząd pracy:

a) o podjęciu pracy przez obcokrajowca najpóźniej w dniu jej rozpoczęcia,

b) niepodjęciu pracy przez obcokrajowca, w terminie 7 dni od daty wskazanej w oświadczeniu, jako dzień rozpoczęcia pracy.

2) zawarcia z cudzoziemcem pisemnej umowy o wykonywanie pracy. Wcześniej powinien  przedstawić mu jej tłumaczenie na zrozumiały dla niego język, przy czym sama umowa musi być zgodna z warunkami określonymi w oświadczeniu,

3) przestrzegania wszystkich obowiązków wynikających z powierzania pracy, takich samych jak w przypadku polskich pracowników. Dotyczy to zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w ciągu 7 dni, w przypadku, gdy dana umowa im podlega, jak na przykład: umowa o pracę, zlecenia czy umowa agencyjna, a także obowiązków związanych z zatrudnieniem cudzoziemca wynikających z innych przepisów, w tym przechowywania kopii jego dokumentu pobytowego. Istotne jest, że w przypadku umowy o pracę cudzoziemiec ma prawo do co najmniej minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w Polsce. W 2021 roku jest to kwota 2800 zł brutto w stosunku miesięcznym, zaś minimalna stawka godzinowa wynosi 18,30 zł brutto, co ma zastosowanie do m.in. umów zlecenia, nie zaś umów o dzieło,

4) przekazać cudzoziemcowi zarejestrowane przez urząd oświadczenie. Na jego podstawie cudzoziemiec może starać się o tytuł pobytowy pozwalający na pracę w Polsce.

Ile czasu można pracować na oświadczeniu?

Pamiętać trzeba, że zarejestrowane oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi uprawnia do wykonywania pracy o charakterze niesezonowym do 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, niezależnie od liczby pracodawców powierzających mu pracę na podstawie oświadczenia. Przy zliczaniu okresów wykonywania pracy na podstawie oświadczenia bierze się pod uwagę okresy, na jakie oświadczenie zostało zarejestrowane.

Dostrzegalny na rynku pracy dynamiczny rozwój i korzystne warunki zatrudnienia przyciągają do Polski tysiące obcokrajowców chcących zarobić. Obowiązujące obecnie w Polsce przepisy zawierają szereg wymogów i warunków umożliwiających pracodawcom zatrudnianie cudzoziemców, a osobom spoza Polski podjęcie tego zatrudnienia. Uchybienie obowiązkom nałożonym na pracodawców w drodze ustawowej, a w konsekwencji nielegalne zatrudnianie obcokrajowców, rodzi dla nich katalog niekorzystnych konsekwencji i dotkliwych grzywien.

Kiedy powierzanie pracy cudzoziemcowi jest nielegalne?

Pojęcie nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcowi zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt. 22 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zgodnie z tym przepisem, z nielegalnym zatrudnianiem cudzoziemca mamy do czynienia, gdy:

1. cudzoziemiec nie jest uprawniony do wykonywania pracy w rozumieniu art. 87 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tj:

• nie posiada statusu uchodźcy nadanego w Polsce,
• nie udzielono mu ochrony uzupełniającej w Polsce,
• nie posiada zezwolenia na pobyt stały w Polsce,
• nie posiada zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej na terytorium Polski,
• nie posiada zgody na pobyt ze względów humanitarnych,
• nie posiada zgody na pobyt tolerowany w Polsce,
• nie korzysta z ochrony czasowej w Polsce,
• nie jest obywatelem państwa członkowskiego UE,
• nie jest obywatelem Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
• nie jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o EOG, mogącym korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi,
• nie jest członkiem rodziny cudzoziemca, zstępnym (np. dzieckiem, wnukiem) małżonka tego cudzoziemca w wieku do 21 lat albo wstępnym (np. dziadkiem) cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka,
• nie posiada zezwolenia na pobyt czasowy,

2. cudzoziemiec nie posiada zezwolenia na pracę i nie przebywa w Polsce:

• na podstawie wizy, poza wizą wydaną w celu turystycznym, korzystania z ochrony czasowej, przyjazdu ze względów humanitarnych, z uwagi na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe,
• po złożeniu wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt stały (wojewoda umieszcza wówczas stempel w dokumencie podróży cudzoziemca potwierdzający złożenie takiego wniosku),
• na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był on uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy (z wyjątkiem zezwolenia wydanego w okolicznościach wynikających z art. 181 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach),
• na podstawie wizy wydanej przez inne państwo strefy Schengen,
• na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo strefy Schengen,
• w ramach ruchu bezwizowego.

3. cudzoziemiec nie posiada odpowiedniego zezwolenia na pracę i jednocześnie nie jest z niego zwolniony na podstawie szczególnych przepisów, lub którego podstawa pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy,
4. cudzoziemiec wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w odpowiednim zezwoleniu na pracę czy zezwoleniu na pobyt czasowy,
5. cudzoziemiec wykonuje pracę bez umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej w wymaganej formie.

Co grozi pracodawcy za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca?

Zgodnie z art. 120 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, pracodawca powierzający cudzoziemcowi pracę  nielegalnie, podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 złotych.

Pracodawca nie podlega karze za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca nieposiadającego ważnej wizy lub innego dokumentu pobytowego, jeśli:

1. zażądał od cudzoziemca przedstawienia ważnego dokumentu uprawniającego go do pobytu na terytorium Polski,
2. przechowywał kopię przedstawionego przez cudzoziemca dokumentu przez cały okres wykonywania przez niego pracy,
3. zgłosił cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych (o ile był do tego zobowiązany).

Przedstawione w pkt. 1 i 2 warunki nie znajdą zastosowania, jeśli pracodawca wiedział, że przedstawiony mu dokument został sfałszowany.

Surowsze kary grożą pracodawcy, który przy pomocy np. podstępu lub wykorzystania błędu cudzoziemca doprowadza go do nielegalnego podjęcia pracy – wysokość grzywny wynosi wówczas od 3 000 do 30 000 złotych.

Takiej samej karze podlega pracodawca, który żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy, a także pracodawca, który podstępem lub przy wykorzystaniu błędu, skłania inną osobę do nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca.

Konsekwencją nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca przez pracodawcę, może być odmówienie mu wydania kolejnych zezwoleń i oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy dla nowych cudzoziemców, jeśli:

1. został on prawomocnie ukarany za powyższe wykroczenia,
2. w ciągu 2 lat od uznania go za winnego nielegalnego zatrudniania cudzoziemców został on ponownie ukarany za podobne wykroczenie.

Dodatkową konsekwencją za nielegalne zatrudnianie cudzoziemca jest nałożenie na pracodawcę obowiązku pokrycia kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji zobowiązującej cudzoziemca do wyjazdu z Polski w przypadku, gdy decyzja ta podlega przymusowemu wykonaniu.

Również w prawie zamówień publicznych zawarto negatywne konsekwencje dla pracodawców zatrudniających cudzoziemców nielegalnie – z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wyklucza się podmioty uporczywie zatrudniające w ten sposób wielu cudzoziemców, w tym w warunkach szczególnego wykorzystania, prawomocnie za takie czyny ukarane.

Jak wygląda odpowiedzialność karna za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca?

Ustawa o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej  wbrew przepisom przewiduje odpowiedzialność karną pracodawcy za:

1. powierzanie w tym samym czasie wykonywania pracy wielu cudzoziemcom (w tym małoletnim) przebywającym w Polsce bez ważnego dokumentu pobytowego,
2. uporczywe nielegalne powierzanie pracy cudzoziemcom w związku z prowadzoną działalnością, za co grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności,
3. powierzanie nielegalnego wykonania pracy cudzoziemcom w warunkach szczególnego wykorzystania (uchybiających między innymi godności człowieka) oraz będących pokrzywdzonymi przestępstwem handlu ludźmi, za co grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat,
4. powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski bez uprawniającego do tego ważnego dokumentu w przypadku, gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego jej wykonywanie działalnością gospodarczą, za co grozi  kara grzywny do 10.000 złotych.

Jakie kary za nielegalną pracę ponosi cudzoziemiec?

Cudzoziemiec wykonujący pracę nielegalnie, zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, podlega karze grzywny.

Negatywną dla cudzoziemca konsekwencją nielegalnego wykonywania pracy może być zobowiązanie do wyjazdu z Polski i otrzymanie zakazu ponownego wjazdu do kraju i innych państw obszaru Schengen na okres od roku do 3 lat.

Jakie są uprawnienia organów kontrolujących legalność zatrudnienia cudzoziemca?

Do organów kontrolujących legalność zatrudnienia cudzoziemców należą Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) i Straż Graniczna (SG).

Kontrolując pracodawcę, PIP może skierować do sądu wniosek o ukaranie, jeśli stwierdzi popełnienie wykroczenia polegającego na nielegalnym zatrudnianiu cudzoziemców, i powiadomić w szczególności SG i Wojewodę o stwierdzonych naruszeniach.

Zawiadomiony o nielegalnym zatrudnieniu cudzoziemca Wojewoda może orzec o uchyleniu wydanego zezwolenia na pracę lub odmowie wydania kolejnych zezwoleń dla danego pracodawcy.

Do podstawowych uprawnień inspektorów inspekcji pracy i funkcjonariuszy Straży Granicznej należy w szczególności dokonywanie kontroli w zakładach pracy poprzez legitymowanie osób świadczących tam pracę czy żądanie od pracodawcy przedłożenia dokumentów związanych z zatrudnieniem cudzoziemców.