Wnioskodawca Abdelaziz H.H., obywatel sudański, zamieszkały w Gliwicach, będący studentem, domagał się zwolnienia od przedstawienia świadectwa o zdolności prawnej do zawarcia związku małżeńskiego z Krystyną Z., obywatelką polską.
Sąd Powiatowy w Gliwicach postanowieniem z 8 marca 1974 r. oddalił wniosek.
Od tego postanowienia rewizję złożył wnioskodawca.
Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 2 kpc następujące zagadnienie: czy sąd może zwolnić od przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 prawa o asc cudzoziemca, jeżeli jego prawo ojczyste, dopuszcza wielożeństwo, która to okoliczność jest jedyną przeszkodą do udzielenia odnośnego zezwolenia.
Sąd Najwyższy, przyjął sprawę do rozpoznania (art. 391 § 1 kpc) i zważył, co następuje:
Przede wszystkim należy stwierdzić, że prawomocne postanowienie z 25 października 1973 r. II Ns 371/73, oddalające podobny, co w sprawie niniejszej wniosek, nie stanowi przeszkody procesowej do rozpoznania i rozstrzygnięcia wniosku w sprawie niniejszej. W poprzedniej bowiem sprawie wniosek został oddalony tylko ze względu na to, że wnioskodawca nie miał wymaganego zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego z obywatelką obcą, co jest potrzebne według jego prawa ojczystego, gdy chodzi o studentów.
Jeżeli chodzi natomiast o przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne, to zostało ono sformułowane w sposób zbyt ogólny, by można było na nie udzielić odpowiedzi albo tylko negatywnej, albo tylko pozytywnej. Odpowiednio do okoliczności poszczególnej sprawy mogą wchodzić w grę rozmaite stany faktyczne, narzucające konieczność zróżnicowanych rozstrzygnięć stosownie do nasuwających się stanów faktycznych. W związku z tym sąd ma obowiązek wyjaśnienia szeregu istotnych okoliczności rozstrzyganej sprawy i oceny ich z punktu widzenia określonego w uchwale III CZP 34/72 z 22 czerwca 1972 r. (OSNCP 1973/4 poz. 52, Państwo i Prawo 1974/4 str. 166). Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy dokonał wykładni obowiązującej prawa w tym sensie, że w postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od przedstawienia dowodu zdolności do zawarcia małżeństwa sąd obowiązany jest oceniać zdolność cudzoziemca do zawarcia małżeństwa nie tylko w świetle jego prawa ojczystego, ale również z punktu widzenia zgodności tego prawa z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Wymaga podkreślenia, że powyższa wykładnia nie może być pojmowana w ten sposób, że - jako zasada - jest niedopuszczalne zawieranie małżeństwa obywateli polskich z obywatelami wielu państw świata, w których jako reżym prawnoobyczajowy panuje wielożeństwo. Spośród możliwych zróżnicowanych sytuacji faktycznych w negatywny sposób z rozważanego punktu widzenia powinna być potraktowana w każdym bądź razie sytuacja, gdy obywatel państwa obcego, dopuszczającego wielożeństwo, zamierzający zawrzeć związek małżeński z obywatelką polską pozostaje już w związku małżeńskim choćby z jedną kobietą.
W związku z tym obowiązkiem sądu rozstrzygającego podobną sprawę jak niniejsza jest ustalenie, że wnioskodawca - nupturient nie pozostaje w związku małżeńskim. W tym zakresie nie jest wystarczające zapewnienie wnioskodawcy. Sąd powinien tę okoliczność ustalić na podstawie odpowiednich dowodów w postaci dokumentów. W tym celu należy wyjaśnić kwestię, czy jest w ogóle prowadzona rejestracja małżeństw z uwzględnieniem miarodajności tej rejestracji dla oceny ważności małżeństwa, oraz to, jakie organy są uprawnione i na jakiej podstawie do wydawania odpowiednich zaświadczeń stwierdzających stan cywilny.
Zaświadczenie powinno oczywiście pochodzić od organu administracyjnego kompetentnego według przepisów prawa obcego.
Niezależnie od tego sąd powinien wyjaśnić, czy wielożeństwo w danym kraju jest nie tylko faktycznie, ale także prawnie usankcjonowane. W tym zakresie nie wystarczy odwołanie się do opracowań zawierających ogólne informacje o danym systemie prawa małżeńskiego, ale niezbędne jest dysponowanie przez sąd aktualnymi źródłami prawa.
Wreszcie, wobec wyjazdu wnioskodawcy z Polski i niepoinformowania o tym sądu, niezbędne stało się złożenie przez niego oświadczenia, czy nadal jest aktualny jego zamiar zawarcia związku małżeńskiego.
W celu wyjaśnienia wymienionych wyżej okoliczności należało uchylić zaskarżone postanowienie Sądu Powiatowego i sprawę przekazać jemu do ponownego rozpoznania.
